کلسیم چیست؟
کلسیم یک ماده معدنی اساسی است که استخوان‌ها را قوی می‌کند. با این حال کلسیم علاوه بر حفظ سلامت استخوان‌ها، از بسیاری از جهات دیگر هم به بدن کمک می‌کند. کلسیم اعصاب و ماهیچه‌ها را تقویت می‌کند، همچنین در حفظ سلامت قلب نقش دارد.
نقش کلسیم در رشد کودک چیست؟
ما فقط یک فرصت برای ساختن استخوان‌های قوی داریم. این همان زمانی است که کودک هستیم و در ابتدای مسیر زندگی خود قرار داریم. کودکانی که کلسیم کافی دریافت می‌کنند، زندگی بزرگسالی خود را با قوی‌ترین استخوان‌های ممکن آغاز می‌کنند. این اتفاق، آن‌ها را در برابر از دست دادن استخوان در مراحل بعدی زندگی محافظت می‌کند.
نوزادان و خردسالان برای پیشگیری از بیماری راشیتیسم (Rickets) به کلسیم و ویتامین دی نیاز دارند. راشیتیسم استخوان‌ها را نرم می‌کند و باعث ایجاد پاهای پرانتزی، توقف رشد و گاهی اوقات درد یا ضعیف شدن عضلات می‌شود.
از جمله اصلی‌ترین گروه‌هایی که در معرض راشیتیسم قرار دارند، افراد زیر هستند:
- نوزادان شیرخواری که مادران آن‌ها به حد کافی در معرض نور خورشید قرار نمی‌گیرند.
- نوزادان شیرخواری که به حد کافی در معرض نور خورشید قرار نمی‌گیرند.
- افرادی که به علت ناتوانی در هضم لاکتوز، شیر کامل مصرف نمی‌کنند.
- نوزادانی که مادرشان در زمان بارداری دچار کمبود ویتامین دی بوده‌اند.
در نتیجه، مصرف کلسیم و ویتامین د از اهمیت ویژه‌ای در رژیم غذایی کودک برخوردار است.
ارتباط بین کلسیم و ویتامین دی
ویتامین دی نقش مهمی در جذب کلسیم از طریق غذا دارد و سطح کلسیم خون را تنظیم می‌کند.
زمانی که سطح کلسیم خون پایین باشد و نتواند به اندازه کافی از عملکردهای متابولیک بدن پشتیبانی کند، تولید ویتامین دی افزایش می‌یابد. ویتامین دی به نوبه خود باعث می‌شود تا روده‌ها کلسیم بیشتری را از طریق غذا جذب کرده و آن را به خون منتقل کنند.
اگر دریافت کلسیم در رژیم غذایی کم باشد و روده‌ها قادر به جذب کلسیم کافی نباشند، ویتامین دی و سایر هورمون‌ها (مانند هورمون پاراتیروئید) فرآیندی را آغاز می‌کنند که در آن کلسیم ذخیره شده از منبع استخوان‌ها استخراج می‌شود.
کمبود ویتامین دی می‌تواند منجر به جذب ضعیف کلسیم از روده‌ها شود.
علائم کمبود کلسیم در کودکان
عارضه کمبود کلسیم در بدن با نام هیپوکلسمی (Hypocalcemia) شناخته می‌شود. هیپوکلسمی زمانی رخ می‌دهد که سطح کلسیم در خون بسیار پایین است. کودکان و نوزادانی که کلسیم پایینی دارند، ممکن است بیش از دیگر کودکان بیمار شوند و در صورت عدم درمان، بعدها دچار مشکلات استخوانی و اعصاب شوند.
علائم و نشانه‌های هیپوکلسمی در نوزادان، به میزان کم بودن کلسیم در آنان و سرعت افت کلسیم بستگی دارد. کودکان و نوزادان مبتلا به هیپوکلسمی ممکن است نشانه‌های زیر را از خود نشان بدهند:
- بدخلقی و دمدمی مزاج بودن
- استفراغ
- ضعف بدنی
- انقباض یا تکان دادن غیرارادی عضلات
- عدم تغذیه کافی
- تنبلی
- تشنج
همچنین برخی از نوزادان مبتلا به هیپوکلسمی ممکن است علائم راشیتیسم به معنی نرم شدن استخوان‌ها را داشته باشند. از جمله علائمی که باعث هیپوکلسمی در نوزادان شده و کلسیم خون آنان را کاهش می‌دهد، این موارد است:
- رژیم غذایی کودک کم کلسیم است: این اتفاق می‌تواند زمانی رخ بدهد که به کودک شیر خشک خانگی داده شود. همچنین اگر نوزادان کمتر از 1 سال شیر گاو، شیر بز یا انواع دیگر شیر سنتی بنوشند، ممکن است کمبود کلسیم در آن‌ها اتفاق بیفتد. شیر مادر و شیر خشکی که از فروشگاه‌ها خریداری می‌شود، برای نوزادان بی‌خطرترین است. این شیرها مقادیر مناسبی از کلسیم و سایر مواد معدنی مورد نیاز نوزادان را دارند.
- رژیم غذایی کودک کمبود ویتامین D دارد: ویتامین D که به جذب کلسیم در بدن کمک می‌کند، در شیر خشک نوزادان موجود است. نوزادانی که فقط با شیر مادر تغذیه می‌شوند، عموما به مکمل‌های ویتامین D نیاز دارند.
- هورمونی در بدن که میزان کلسیم خون را کنترل می‌کند، بسیار کم است: در موارد نادر، نوزادان تازه متولد شده نیز ممکن است دچار هیپوکلسمی نوزادی شوند؛ یک مشکل سلامتی که باعث عدم تعادل کلسیم می‌شود. هیپوکلسمی در نوزادان شایع‌تر از کودکان بزرگتر است. نوزادانی که زود به دنیا می‌آیند یا خیلی کوچک به دنیا می‌آیند، زایمان سختی داشته‌اند یا از مادر مبتلا به دیابت متولد می‌شوند، بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به هیپوکلسمی هستند.
بهترین منابع مصرف کلسیم
کلسیم در غذاهای مختلفی یافته می‌شود. برخی از غذاها -همچون انواع لبنیات- سرشار از کلسیم هستند.
اصلی‌ترین منابع طبیعی دریافت کلسیم عبارتند از:
- شیر
- ماست
- پنیرهای سفت
باید این نکته را در نظر داشته باشید که درصد چربی موجود در شیر و سایر غذاهای لبنی، بر میزان کلسیم آن‌ها تاثیری ندارد و همه تقریبا به یک اندازه کلسیم دارند. همچنین ذکر این نکته ضروری است که برخی از کودکان بنا به دلایل تغذیه‌ای و گوارشی نمی‌توانند لبنیات بخورند. این کودکان باید کلسیم را از منابع دیگری دریافت کنند، از جمله:
- کلم بروکلی، کلم پیچ، کلم برگ، کلم چینی و سایر سبزیجات برگ‌دار
- بادام و کنجد
- لوبیا سفید، لوبیا قرمز و نخود
- پرتقال، انجیر و آلو
محصولات ماجان، منبع دریافت کلسیم
یکی از بهترین راه‌های طبیعی اضافه کردن کلسیم به رژیم غذایی فرزند شما، استفاده از محصولات ماجان است. این محصولات که ویژه مصرف کودکان بالای شش ماه تولید شده‌اند، اولین محصولات لبنی در کشور هستند که به طور اختصاصی ارتقای سلامت کودکان را هدف قرار داده‌اند.
ماست، شیر و پنیر ماجان، محصولاتی هستند که حاوی کلسیم و انواع ویتامین‌ها از جمله ویتامین د و گروه‌های ویتامین‌های ب هستند تا به رشد و سلامت کودک شما در سال‌های اولیه زندگی او کمک کنند.
همچنین انواع غذای آماده ماجان که در 5 طعم فرنی برنج، حریره بادام، گندم، چند غله با خرما، فرنی برنج، گندم و عسل تولید شده‌اند، در ترکیب خود حاوی کلسیم بوده و نیاز روزانه کودک به مصرف کلسیم را تامین می‌کنند. در نتیجه، خیال والدین و سرپرستان کودک را از تامین غذای سالم، مقوی و بهداشتی برای کودک، آسوده می‌کند.
کودک من به چه مقدار کلسیم نیاز دارد؟
میزان مصرف روزانه کلسیم بر حسب میلی‌گرم اندازه‌گیری می‌شود. ما در مراحل مختلف زندگی به مقادیر متفاوتی از کلسیم و دیگر مواد معدنی نیاز داریم. بهتر است کودکان بیشتر کلسیم خود را از طریق غذا دریافت کنند. اگر این اتفاق امکان‌پذیر نباشد، پزشکان تغذیه کودکان ممکن است مصرف مکمل کلسیم را به والدین و مراقبان کودک پیشنهاد کنند.
به طور کلی، میزان نیاز روزانه مصرف کلسیم در بین کودکان به شرح زیر است:
نوزادان
نوزادان عمده کلسیم مورد نیاز خود را از طریق شیر مادر یا شیر خشک دریافت می‌کنند.
- نوزادان کمتر از 6 ماه به 200 میلی‌گرم کلسیم در روز نیاز دارند.
- نوزادان 6 تا 11 ماهه به 260 میلی‌گرم کلسیم در روز نیاز دارند.
توجه داشته باشید که تنها انواع شیری که نوزادان باید مصرف کنند، شیر مادر یا شیر خشک است. به نوزادان کمتر از یک سال شیر گاو، شیر بز یا شیر خشک خانگی ندهید.
کودکان و نوجوانان
کودکان با افزایش سن، برای حمایت از استخوان‌های در حال رشد خود به کلسیم بیشتری نیاز دارند.
- کودکان 1 تا 3 ساله به 500 میلی‌گرم کلسیم در روز (2 تا 3 وعده) نیاز دارند.
- کودکان 4 تا 8 ساله به 800 میلی‌گرم کلسیم در روز (2 تا 3 وعده) نیاز دارند.
- کودکان و نوجوانان 9 تا 18 ساله به 1300 میلی‌گرم کلسیم در روز (4 وعده) نیاز دارند.
چگونه می‌توانم به فرزندم کمک کنم تا کلسیم کافی دریافت کند؟
نوزادان تمام کلسیم خود را از شیر مادر یا شیر خشک دریافت می‌کنند. بچه‌های خردسال و بچه‌های مدرسه‌ای که رژیم غذایی سالم با لبنیات فراوان می‌خورند نیز به اندازه کافی کلسیم دریافت می‌کنند. اما نوجوانان و جوانان ممکن است نیاز داشته باشند که غذاهای غنی از کلسیم بیشتری را به رژیم غذایی خود اضافه کنند.
تجویز مکمل کلسیم برای کودکان؛ آری یا خیر؟
در نوزادانی که سطح ویتامین دی کافی دارند و منحصرا از شیر مادر استفاده می‌کنند، کمبود کلسیم به ندرت دیده می‌شود. بنابراین مصرف مکمل کلسیم تنها در صورتی برای کودکانی که با شیر مادر تغیذه می‌شوند، لازم است که دریافت آن از طریق رژیم غذایی صورت نگیرد یا ناکافی باشد. بنابراین به عنوان والدین کودک به اهمیت تغذیه کودک با شیر مادر دقت کنید و سعی کنید تا حد امکان کودکتان را با شیر مادر تغذیه کنید.
محققان دریافته‌اند که اگر کودک نیاز روزانه خود به کلسیم را از طریق غذا دریافت کند، دیگر نیازی به دریافت مکمل‌های آن ندارد و کلسیم به دست آمده از طریق رژیم غذایی، بهتر از مکمل‌های کلسیم جذب می‌شود.
با این حال برخی از کودکان عدم تحمل لاکتوز یا دیگر بیماری‌هایی دارند که اجازه نمی‌دهد نیاز روزانه آن‌ها به کلسیم برآورده شود. بنابراین اگر وضعیت پزشکی کودک شما اجازه نمی‌دهد که او مقدار نیاز روزانه خود به کلسیم را تامین کند، در خصوص دادن مکمل‌های کلسیم به او، با یک پزشک اطفال مشورت کنید.
نکاتی برای افزودن کلسیم در غذای کودک
با رعایت نکاتی که در ادامه آورده‌ایم، می‌توانید مطمئن شوید که کودک شما میزان کلسیم کافی را دریافت می‌کند:
- دسرهای حاوی ماست ساده، میوه و غلات سبوس‌دار درست کنید.
- اسموتی‌های حاوی میوه‌های تازه و شیر کم‌چرب یا شیر بادام غنی شده با کلسیم درست کنید.
- میوه‌های تازه را به انواع فرنی کودک یا ماست مخصوص کودکان اضافه کنید.
- شربت میوه‌های خانگی را به شیر معمولی اضافه کنید.
- روی میان وعده‌ها و وعده‌های غذایی کودکان انواع پنیر بریزید.
- لوبیا سفید را به سوپ‌های مورد علاقه کودکتان اضافه کنید.
- دانه‌های کنجد را به غذاهای پخته شده کودکتان اضافه کنید، یا روی سبزیجات آن‌ها بپاشید.
- برای کودکتان انواع سبزیجات تیره و برگ‌دار (مانند کلم بروکلی، کلم پیچ، کلم سبز یا کلم چینی) را در کنار وعده‌های غذایی اصلی سرو کنید.
