غذای کمکی با شیر مادر از چه زمانی شروع می‌شود؟
غذای کمکی با شیر مادر زمانی شروع می‌شود که نوزادان علاوه بر شیر مادر یا شیر خشک، به تدریج با غذاهای جامد یا مایعات دیگر نیز آشنا می‌شوند. این فرآیند به طور ایده‌آل و طبق توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت، از 6 ماهگی نوزاد آغاز شده و تا 24 ماهگی یا بیشتر ادامه پیدا می‌کند. با این حال، در برخی موارد، شیردهی انحصاری مادر زودتر از 6 ماهگی پایان می‌یابد.
شروع دوره غذای کمکی به کودک کمک می‌کند تا نیازهای تغذیه‌ای خود را بهتر برآورده کرده و مواد مغذی ضروری برای رشد خود را دریافت کند. طبق تحقیقات، کودکانی که از غذای کمکی کافی در کنار شیر مادر یا شیر خشک برخوردار هستند، رشد قدی بهتری را تجربه می‌کنند، کمتر به بیماری‌ها دچار شده و در مجموع به لحاظ جسمی سالم‌تر هستند.
ویژگی‌های غذای کمکی کودک 6 تا 8 ماهه
در حدود سن 6 ماهگی، کودک شما از نظر رشدی آماده است تا علاوه بر شیر مادر، غذاهای دیگری را نیز دریافت کند. در این مدت باید در نظر داشته باشید که علاوه بر دادن غذای کمکی به کودک، به دادن شیر مادر هم ادامه بدهید تا سلامت کودک شما کماکان حفظ شود. در واقع باید شیر مادر را مثل قبل و در همان وعده‌های غذایی ثابت به کودک بدهید.
همچنین بسیار مهم است که همیشه قبل از دادن غذاهای کمکی به کودک، ابتدا به او شیر مادر بدهید، زیرا در این سن شیر مادر همچنان مهمترین بخش رژیم غذایی کودک شما است.
بیشتر بخوانید: اهمیت تغذیه با شیر مادر
ویژگی‌های غذای کمکی کودک ۹ تا ۱۱ ماهه
درست مشابه مقطع سنی قبلی (6 تا 8 ماهگی)، در این سن هم شیر مادر مهمترین بخش رژیم غذایی کودک را تشکیل می‌دهد و خوردن آن بر غذای کمکی اولویت دارد. پس در این سن هم ابتدا شیر مادر را به کودک داده و سپس او را با غذاها و طعم‌های جدید آشنا کنید.
ویژگی‌های غذای کمکی کودک ۱۲ تا ۲۴ ماهه
متخصصان اطفال توصیه می‌کنند که برای حفظ سلامتی و رشد بهتر کودک، او تا پایان ۲ سالگی کماکان به خوردن شیر مادر در کنار غذای کمکی ادامه بدهد. در واقع، در سن ۱ تا ۲ سالگی، شیر مادر باید حدود یک سوم از رژیم غذایی کودک را تشکیل بدهد و با یک رژیم غذایی متنوع و غنی از مواد مغذی همراه باشد.
مطالعات نشان داده‌اند که شیر مادر در سال دوم زندگی همچنان یک منبع مهم از انرژی، پروتئین، و مواد مغذی (مانند ویتامین‌ها و آنتی‌بادی‌ها) برای کودک است.
غذای کمکی مناسب کودک چه ویژگی‌هایی دارد؟
بسیار مهم است که اطمینان حاصل کنید که غذای کمکی کودک شما، نیازهای تغذیه‌ای او را به درستی تأمین می‌کند. به طور کلی، غذاهای کمکی که به کودک معرفی می‌شوند باید دارای ویژگی‌های زیر باشند:
- به موقع معرفی شود: یعنی زمانی معرفی شود که نیاز کودک به انرژی و مواد مغذی، دیگر به طور کامل توسط شیر مادر یا شیر خشک برآورده نشده و او به منبع تغذیه مکملی نیاز داشته باشد.
- مناسب باشد: یعنی انرژی، پروتئین و سایر درشت‌مغذی‌ها و ریزمغذی‌های ضروری بدن کودک را به مقدار کافی تأمین کند.
- ایمن باشد: یعنی با رعایت اصول بهداشتی ذخیره، آماده و مصرف شود.
- تغذیه پاسخگو باشد: یعنی مطابق با علائم گرسنگی و سیری کودک باشد و کودک در شرایط بی‌اشتهایی مجبور به خوردن غذای مکمل نشود.
همچنین توجه داشته باشید که دفعات وعده‌های غذای مکمل و روش تغذیه (مانند تشویق کودک به غذا خوردن، حتی در دوران بیماری) متناسب با سن کودک باشد. در این بین باید به عوامل مهم دیگری همچون توانایی جویدن و بلع کودک، تعداد مناسب وعده‌های غذایی و میزان انرژی و مواد مغذی مورد نیاز کودک هم توجه داشته باشیم.
بهترین غذای کمکی برای کودکان چیست؟
سازمان بهداشت جهانی، جدیدترین شیوه‌نامه خود برای تغذیه تکمیلی نوزادان و کودکان 6 تا 23 ماهه را در سال 2023 منتشر کرد. طبق این شیوه‌نامه، غذاهای حیوانی (مثل گوشت‌ها، لبنیات و تخم‌مرغ)، میوه‌ها و سبزیجات، آجیل‌ها، حبوبات و دانه‌ها، باید اصلی‌ترین منابع تغذیه و دریافت انرژی برای کودکان 6 تا 23 ماهه باشند. دلیل این اهمیت، وجود مواد مغذی بیشتر در این خوراکی‌ها، در مقایسه با غلات و غذاهای دیگر است.
بنابراین وقتی دادن غذاهای مکمل را به کودک خود شروع می‌کنید، بسیار مهم است که با رعایت تنوع در وعده‌های غذایی، این خوراکی‌ها را در برنامه غذایی کودکان بگنجانید. در مجموع توصیه می‌شود که غذاهای حیوانی از جمله گوشت، ماهی یا تخم‌مرغ و میوه‌ها و سبزیجات به صورت روزانه در برنامه غذایی کودکان قرار بگیرند.
بیشتر بخوانید: چگونه سبزیجات را در رژیم غذایی کودک خود بگنجانید؟
در طرف مقابل، مصرف بیش از حد مواد غذایی نشاسته‌ای را به عنوان غذای کمکی کودکان محدود کنید. منظور از غذاهای نشاسته‌ای، خوراکی‌های سرشار از کربوهیدرات‌های پیچیده مثل برنج و ماکارونی است. این مواد در مقایسه با غذاهای حیوانی، مواد مغذی کمتری دارند و با سیر کردن کودکان، مانع از این می‌شوند که آن‌ها غذاهای مفیدتر را بخورند. در صورت استفاده از غلات، غلات کامل را در اولویت قرار بدهید.
آیا دادن محصولات لبنی به عنوان غذای مکمل به کودکان مجاز است؟
محصولات لبنی مثل ماست و شیر، جزء لاینفک یک رژیم غذایی متنوع هستند و به تامین نیازهای ضروری بدن کمک می‌کنند. محصولات لبنی منبع مهمی از مواد مغذی حیاتی مانند کلسیم، ریبوفلاوین، پتاسیم، فسفر، منیزیم و همچنین پروتئین هستند. پروتئین‌های شیر، تولید فاکتور رشد شبه انسولین-1 (IGF-1) را تحریک می‌کنند که برای رشد و توسعه استخوان‌ها بسیار مهم است.
نکته مهم بعد از اضافه کردن لبنیات به برنامه غذایی کودک این است که مطمئن شوید کودک شما به پروتئین شیر حساسیت نداشته باشد. حساسیت به پروتئین شیر گاوی در کودکان بسیار حائز اهمیت است.
همچنین مشخص شده است که مصرف شیر و دیگر غذاهای لبنی، به ویژه برای کودکانی که سایر غذاهای حیوانی مثل گوشت یا تخم‌مرغ را مصرف نمی‌کنند، ضروری است. با این حال، نوزادان تحت شرایط ویژه‌ای اجازه استفاده از محصولات لبنی را دارند و مصرف شیر گاو در نوزادان کمتر از 6 ماه، با خونریزی‌های گوارشی و افزایش بار مواد محلول در کلیه مرتبط دانسته شده است.
بنابراین سازمان بهداشت جهانی تاکید می‌کند که نوزادانی که کمتر از 6 ماه داشته و از شیر مادر تغذیه نمی‌کنند، فقط می‌توانند شیر خشک را به عنوان جایگزین شیر مادر دریافت کنند.
کودکان پس از شش ماهگی می‌توانند به تدریج ماست و پنیر را به عنوان غذای کمکی، در کنار وعده‌های غذایی جامد خود مصرف کنند. برای مثال ماست ماجان که با استفاده از بهترین مواد اولیه و با بهره‌گیری از باکتری‌های زنده مفید پروبیوتیک تولید می‌شود، می‌تواند یک میان وعده خوب برای کودکان باشد.
این ماست به دلیل دارا بودن باکتری‌های مفید پروبیوتیک، به بهبود عملکرد گوارشی کودکان کمک می‌کند و منبع خوبی از کلسیم و پروتئین است که برای رشد و تقویت استخوان‌ها و دندان‌ها ضروری است. همچنین پنیر ماجان با بافت نرم و طعم دلپذیر خود، حاوی مواد مغذی ضروری و سرشار از کلسیم طبیعی بوده و تنها پنیر مناسب کودکان در ایران محسوب می‌شود.
آیا کودکان می‌توانند رژیم غذایی گیاهخواری داشته باشند؟
مصرف ترکیب‌های متنوع غذایی می‌تواند جذب مواد مغذی ضروری را افزایش بدهد. سازمان جهانی بهداشت (WHO) و یونیسف (UNICEF)، رژیم غذایی متنوع برای غذای کمکی کودکان را شامل حداقل ۵ گروه از ۸ گروه غذایی کلیدی زیر تعریف کرده‌اند:
- شیر مادر
- غذاهای گوشتی و پروتئینی (گوشت قرمز، ماهی، مرغ و …)
- لبنیات (شیر، ماست، پنیر)
- تخم‌مرغ
- حبوبات و مغزها
- میوه‌ها و سبزیجات غنی از ویتامین آ
- سایر میوه‌ها و سبزیجات
- غلات و ریشه‌ها (مثل هویج، ترب و چغندر)
باید در نظر داشته باشیم که اهمیت تنوع غذایی، تنها به تامین نیازهای تغذیه‌ای محدود نمی‌شود. کودکان در این مسیر با طعم‌ها و بافت‌های مختلف آشنا می‌شوند و فرآیند غذا خوردن را یاد می‌گیرند.
در این بین، سوالی که برای خانواده‌های گیاه‌خوار مطرح است، این است که آیا می‌توانند فرزند خود را هم از همان کودکی به رژیم گیاهخواری عادت بدهند یا نه.
سازمان جهانی بهداشت تاکید می‌کند که با وجود نگرانی‌هایی که درباره محدودیت غذاهای گوشتی به ویژه گوشت قرمز در سطح جهان وجود دارد، نیازهای تغذیه‌ای منحصربه‌فرد نوزادان و کودکان خردسال همچنان نیازمند توجه ویژه است.
از آنجایی که ظرفیت معده نوزادان محدود است، مصرف مقدار کمی گوشت توسط آن‌ها تاثیر ناچیزی بر محیط زیست دارد. بنابراین، برای اطمینان از دریافت غذاهای گوشتی در رژیم غذایی کودکان خانواده‌های گیاه‌خوار، باید نیازهای تغذیه‌ای آن‌ها به دقت بررسی شود و بهتر است این کار تا پایان دوره رشد به تعویق بیفتد.
غذاهای کمکی ممنوعه برای کودکان
اشاره کردیم که تغذیه کودکان نقش بسزایی در رشد و سلامتی آن‌ها طی سال‌های بعدی زندگی دارد. والدین و مراقبان کودکان باید توجه داشته باشند که مواد غذایی ممنوعه یا ناسالم را به رژیم غذایی کودکان خود راه ندهند.
به صورت کلی یکی از مواردی که باید هنگام تغذیه کودک بعد از شش ماهگی به آن دقت کنید، نداشتن آلرژی کودک به مواد غذایی است. راهنمای مدیریت آلرژی غذایی کودک: شناسایی و مدیریت آلرژی‌ها را می‌توانید در مجله ماجان بخوانید.
برخی از اصلی‌ترین غذاهایی که باید برای کودکان (به ویژه کودکان کمتر از 2 سال) ممنوع شده یا مصرف آن محدود شود، شامل موارد زیر است:
- غذاهای سرشار از قند، نمک و چربی‌های ترانس: در ۲ سال اول زندگی کودک هنوز ذائقه چشایی شکل نگرفته است. بنابراین اگر در این سن غذاهای پر نمک یا بیش از حد شیرین به آن‌ها داده شود، باعث می‌شود که به مصرف این غذاها عادت کرده و این ذائقه، در سال‌های بعدی هم همراه آنان بماند. بنابراین غذاهای حاوی قند، نمک و چربی‌های ترانس باید در رژیم غذایی کودکان به حداقل برسد.
- نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر (مثل نوشابه): نوشیدنی‌های صنعتی و همچنین آبمیوههای غیرطبیعی که با شکر شیرین شده‌اند، نباید توسط کودکان مصرف شوند. در عوض، می‌توانید شیرین‌کننده‌های بدون قند را به صورت محدود به آن‌ها بدهید.
- آبمیوههای طبیعی: برخلاف باور عامه، حتی آبمیوههای طبیعی هم سرشار از قند هستند و سازمان بهداشت جهانی مصرف آن‌ها را به عنوان جایگزین مصرف میوه‌ها توصیه نمی‌کند. بنابراین، مصرف آب میوه‌ها را برای کودکان خود به حداقل برسانید و آن‌ها را به مصرف میوه‌ها تشویق کنید.
غذای آماده ماجان، بهترین غذای کمکی کودکان
در این مطلب با اهمیت غذای کمکی برای کودکان آشنا شدیم. شروع مرحله غذاهای کمکی، به کودک کمک می‌کند تا به تدریج با طعم‌ها و بافت‌های غذایی جدیدی علاوه بر شیر مادر آشنا شده و نیازهای تغذیه‌ای مختلف خود را برآورده کند. در اینجا اصلی‌ترین سوال برای بسیاری از والدین و مراقبان کودک این است که چطور می‌توانند بهترین غذای کمکی را برای کودک خود تهیه کنند.
انواع غذای آماده کودک ماجان، بهترین غذای کمکی برای کودکان بزرگتر از شش ماه محسوب می‌شوند. این غذاها که با ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری غنی شده‌اند، در پنج طعم مختلف شامل حریره بادام، چند غله با خرما، فرنی برنج، گندم و گندم و عسل (ویژه کودکان بالاتر از یک سال) روانه بازار شده‌اند.
غذاهای آماده ماجان به دلیل بسته‌بندی تتراپک 6 لایه، فاقد هرگونه مواد نگهدارنده هستند. همچنین نیازی به آماده‌سازی و گرم کردن ندارند و در شرایط محیطی مختلف (مثلا خرید یا مسافرت) به راحتی قابل استفاده هستند.
https://www.who.int/tools/elena/bbc/complementary-feeding
https://www.unicef.org/uganda/key-practice-complementary-feeding
