یبوست یکی از مشکلات شایع گوارشی در کودکان است که می‌تواند باعث ناراحتی، درد شکمی و اختلال در روند طبیعی رشد شود. خوشبختانه، در بسیاری از موارد می‌توان با استفاده از راهکارهای ساده و خانگی، این مشکل را به‌سرعت کنترل کرد و نیاز به داروهای شیمیایی را کاهش داد. در این مطلب، شما با روش‌های موثر و ایمن برای پیشگیری و درمان فوری یبوست کودک از جمله تغییرات غذایی، ماساژ، فعالیت بدنی و هیدراته نگه داشتن نوزاد برای درمان سریع یبوست کودکان را مرور می‌کنیم تا بتوانید سلامت و راحتی کودک خود را به‌طور طبیعی حفظ کنید.
قبل از آن خوب است با دلایل یبوست نوزاد و کودک هم آشنا شوید تا شرایط را از لحاظ تغذیه و موارد دیگر قبل از دچار شدن کودک به یبوست رفع کنید.
یبوست کودکان چیست؟
پزشکان معمولا یبوست را به‌عنوان دفع مدفوع کمتر از سه بار در هفته تعریف می‌کنند. در این حالت، مدفوع سفت، خشک یا دارای ترک‌هایی روی سطح خود است. البته در کودکان، علاوه بر تعداد دفعات، قوام و سختی مدفوع نیز از عوامل تعیین‌کننده یبوست محسوب می‌شود.
نوزادان شیر‌خوار ممکن است هر روز اجابت مزاج نداشته باشند و این وضعیت کاملا طبیعی است، زیرا تقریبا تمام مواد مغذی موجود در شیر مادر جذب بدن نوزاد می‌شود. به همین دلیل، یبوست در نوزادانی که تنها از شیر مادر تغذیه می‌کنند، به‌ندرت رخ می‌دهد. از مطلب اهمیت تغذیه با شیر مادر می‌توانید برای کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص استفاده کنید.
الگوی دفع در نوزادان شیرخشک‌خوار متغیرتر است؛ این نوزادان ممکن است روزانه تا چهار مرتبه یا برعکس، هر چند روز یک‌بار اجابت مزاج داشته باشند. الگوی طبیعی دفع در نوزادان سالم یکسان نیست و به‌شدت تحت‌تاثیر نوع شیر مصرفی، شروع یا عدم شروع غذای کمکی و نوع مواد غذایی قرار دارد. با مطالعه غذای کمکی نوزاد: جدول شروع غذای کمکی نوزاد از ۶ تا ۱۲ ماهگی می‌توانید اطلاعات کافی در خصوص شروع غذای کمکی نوزادان کسب کنید.
در بسیاری از موارد، راهکارهای خانگی می‌توانند به درمان فوری یبوست نوزاد کمک کنند. با این حال، در صورت مشاهده علائمی مانند شکم متورم یا استفراغ، یا در مواردی مانند یبوست نوزاد چند روزه، مراجعه به پزشک متخصص ضروری است.
نشانه‌های یبوست در نوزادان
تشخیص یبوست در نوزادان ممکن است دشوار باشد، زیرا آن‌ها گاهی برای مدت طولانی دفع مدفوع ندارند. با این حال، برخی نشانه‌ها می‌توانند بیانگر ابتلای نوزاد به یبوست باشند و به درمان فوری یبوست کودک کمک کنند.
علائم یبوست نوزاد شامل موارد زیر است:
- نداشتن دفع مدفوع برای چند روز، با وجود استفاده از راهکارهای خانگی
- تغییر قوام مدفوع از حالت نرم به سفت
- زور زدن نوزاد هنگام دفع مدفوع
- وجود رگه‌های خون در مدفوع
- کاهش اشتها
- سفتی یا برآمدگی شکم
- درد شکمی
علائم یبوست در نوزادان بسته به سن و رژیم غذایی آن‌ها متفاوت است. پیش از شروع غذای کمکی و تا قبل از شش‌ماهگی، مدفوع نوزاد باید بسیار نرم، شبیه کره بادام‌زمینی یا حتی شل‌تر باشد. همچنین باید بدانید که یبوست معمولا در مراحل مهم رشد نوزاد، مانند آغاز مصرف غذای جامد یا رفتن به مهدکودک، شایع‌تر است. با استفاده از مطلب راهنمای کامل برنامه غذایی کودک و نوزاد می‌توانید رژیم غذایی متناسب با سن و شرایط کودک خود را بررسی کرده و در صورت نیاز آن را اصلاح کنید.
درمان فوری یبوست کودک با راه‌های خانگی
از جمله موثرترین روش‌ها برای پیشگیری و درمان فوری یبوست کودک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
ورزش
همان‌طور که در بزرگسالان، حرکت و فعالیت بدنی به عملکرد بهتر روده‌ها کمک می‌کند، در نوزادان نیز تحرک می‌تواند موجب تسهیل حرکات روده و اجابت مزاج راحت‌تر شود. از آنجا که نوزادان هنوز قادر به راه رفتن یا غلتیدن نیستند، والدین یا مراقبان می‌توانند با انجام حرکات ساده، به تحرک آن‌ها کمک کنند.
به‌عنوان مثال، حرکت دادن آرام پاهای نوزاد در حالی که به پشت خوابیده است، به‌گونه‌ای که شبیه حرکت دوچرخه‌سواری باشد، می‌تواند به عملکرد طبیعی روده‌ها کمک کرده و یبوست را تسکین دهد.
حمام آب گرم
حمام آب گرم می‌تواند موجب شل شدن عضلات شکم نوزاد شود و از زور زدن بیش از حد هنگام دفع مدفوع جلوگیری کند. این روش همچنین در کاهش ناراحتی و دل‌درد ناشی از یبوست بسیار موثر است.
هیدراته نگه داشتن نوزاد
نوزادان کوچک معمولا به مایعات اضافی نیاز ندارند، زیرا شیر مادر یا شیر خشک تمام نیازهای آن‌ها را تامین می‌کند. با این حال، نوزادانی که بیش از شش ماه سن دارند و غذای جامد هم مصرف می‌کنند، ممکن است با مشورت پزشک به مقدار کمی آب اضافی در فواصل بین وعده‌های غذایی به ویژه در هوای گرم، برای جلوگیری از اختلالات الکترولیتی نیاز داشته باشند.
بیشتر بخوانید: اهمیت بررسی کم آبی بدن کودک – چگونه بدن کودک خود را هیدراته نگه دارید؟
آب نوشیدنی ماجان بهترین آبرسان طبیعی برای نوزادان است. این آب که اولین و تنها آب مناسب و مخصوص شیرخواران و کودکان در ایران محسوب می‌شود، با استفاده از پیشرفته‌ترین روش‌های فیلتراسیون و استریلیزاسیون تولید شده و اطمینان می‌دهد که آب مصرفی کودکتان کاملا سالم است؛ بنابراین نیازی به جوشاندن ندارد و می‌توان آن را مستقیما از بسته‌بندی استفاده کرد.
مصرف آبمیوه‌های طبیعی برای درمان فوری یبوست کودک
نوزادانی که هنوز غذای جامد مصرف نمی‌کنند و بیش از چهار ماه سن دارند، می‌توانند برای رفع یبوست روزانه حدود ۳۰ تا ۶۰ میلی‌لیتر آبمیوه‌های طبیعی مانند هلو، گلابی یا آلو صددرصد خالص و بدون افزودنی یا شکر اضافی دریافت کنند. برای نوزادان بالای شش ماه، حداکثر مصرف آبمیوه ۱۲۰ میلی‌لیتر در روز طبق توصیه AAP است.
قندهای موجود در این آبمیوه‌ها هضم دشواری دارند و موجب ورود مایعات بیشتر به روده‌ها می‌شوند که این امر باعث افزایش دفعات دفع و نرم‌تر شدن مدفوع می‌شود. با این حال، قبل از مصرف آبمیوه برای اولین بار، بهتر است با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید، زیرا مصرف بیش از حد ممکن است موجب اسهال اسموتیک شود.
تغییرات غذایی دیگر
برخی تغییرات در رژیم غذایی نوزاد می‌تواند به رفع یبوست او کمک کند. این تغییرات بسته به سن و نوع تغذیه نوزاد متفاوت است. نوزادانی که از شیر خشک تغذیه می‌کنند، ممکن است با تغییر نوع شیر خشک (تنها با مشورت پزشک برای جلوگیری از بروز آلرژی) وضعیت بهتری پیدا کنند.
اگر نوزاد غذای جامد مصرف می‌کند، افزودن غذاهای غنی از فیبر مانند پوره کلم بروکلی یا هویج، غلات کامل (مانند جو دوسر، گندم یا جو)، پوره هلو، گلابی یا آلو می‌تواند در رفع یبوست موثر باشد. شما می‌توانید با مطالعه این مطلب از اهمیت فیبر در رژیم غذایی کودک بیشتر آشنا شوید.
ماساژ مناسب برای درمان فوری یبوست کودک
ماساژ ملایم شکم نوزاد می‌تواند به حرکت بهتر روده‌ها و کاهش یبوست کمک کند.
برخی روش‌های موثر ماساژ برای رفع یبوست عبارتند از:
- استفاده از نوک انگشت برای ایجاد حرکات دایره‌ای روی شکم نوزاد در جهت عقربه‌های ساعت
- حرکت دادن انگشتان به صورت دایره‌ای در اطراف ناف نوزاد
- گرفتن زانوها و پاهای نوزاد در کنار هم و فشار دادن آرام آن‌ها به سمت شکم
- کشیدن انگشت به آرامی از قفسه سینه به سمت ناف
اندازه‌گیری دمای مقعدی برای درمان فوری یبوست کودک
در برخی موارد، پزشک ممکن است توصیه کند که برای تحریک دفع مدفوع، دمای مقعدی نوزاد با یک دماسنج تمیز و آغشته به روان‌کننده اندازه‌گیری شود. البته این روش منسوخ و بالقوه خطرناک است و نباید به‌طور مداوم یا خودسرانه انجام شود، زیرا ممکن است باعث آسیب، عفونت، وابستگی نوزاد به تحریک برای دفع یا تشدید ناراحتی شود. بنابراین، قبل از انجام این کار، مشورت با پزشک ضروری است تا روش‌های ایمن‌تری مانند ماساژ پیشنهاد شود.
چه زمانی باید برای رفع یبوست کودک به پزشک مراجعه کرد؟
اگر کودک شما دچار یبوست است یا علائم زیر را نشان می‌دهد، بهتر است برای بررسی شرایط و انجام معاینات لازم با پزشک اطفال تماس بگیرید.
نشانه‌های هشداردهنده شامل موارد زیر است:
- وجود خون در مدفوع
- تحریک‌پذیری و بدخلقی شدید
- درد در ناحیه شکم
درمان سریع یبوست معمولا با روش‌های خانگی آغاز می‌شود. با این حال، اگر این روش‌ها موثر واقع نشوند، پزشک ممکن است کودک را معاینه کرده و در موارد نادر، داروهایی مانند ملین‌ها، نرم‌کننده‌های مدفوع، تنقیه یا انواع شیاف‌ها را تجویز کند. توجه داشته باشید که هرگز نباید به‌صورت خودسرانه و بدون مشورت با پزشک، دارویی را برای کودک خود تجویز کنید.
