چه زمانی کودک را با غذای جامد آشنا کنیم؟
آکادمی پزشکی کودکان آمریکا (AAP) می‌گوید که می‌توانید کودک خود را از حدود 6 ماهگی با غذاهای جامد آشنا کنید، اما پاسخ و زمان قطعی، واقعا به کودک شما بستگی دارد. برخی از نوزادان ممکن است نیاز داشته باشند که مدت زمان طولانی‌تری منتظر بمانند، در حالی که برخی دیگر ممکن است آماده باشند که زودتر شروع به خوردن غذاهای تازه کنند.
بهترین راه برای فهمیدن اینکه آیا کودک شما برای خوردن غذاهای جامد آماده است یا خیر، جستجو برای نشانه‌های آمادگی برای غذا خوردن است. در اینجا چند نشانه وجود دارد که نشان می‌دهد کودک شما ممکن است برای خوردن مواد جامد آماده باشد:
- کودک شما می‌تواند صاف بنشیند و سر خود را بالا نگه دارد.
- کودک شما کنجکاو است و به همه چیز در اطراف خود نگاه می‌کند، به خصوص غذایی که شما می‌خورید!
- کودک شما با سر چنگال شما را دنبال می‌کند و ممکن است دهان خود را برای خوردن غذا باز کند.
- کودک شما رفلکس رانش زبان را که با آن به صورت خودکار غذا را از دهانش خارج می‌کند، از دست داده است.
- کودک شما پس از مصرف یک روز کامل شیر (هشت تا 10 مرتبه شیردهی یا حدود 900 گرم شیر خشک) همچنان گرسنه به نظر می‌رسد.
اگر تاکنون هیچ کدام از نشانه‌های بالا را ندیده‌اید و به نظر می‌رسد کودک شما هنوز برای غذا خوردن آماده نیست، اشکالی ندارد. به یاد داشته باشید که این نقطه عطف بزرگ در زندگی کودک شما، نیازی به عجله کردن ندارد. در واقع، معمولا بهتر است منتظر بمانید. کارشناسان می‌گویند که نباید قبل از 4 ماهگی، دادن غذای جامد را به نوزادان شروع کنید. اکثر نوزادان بین سنین 5 تا 6 ماهگی آماده شروع غذاهای جامد هستند.
چگونه کودک را با غذای جامد آشنا کنیم؟
آکادمی پزشکی کودکان آمریکا تغذیه انحصاری با شیر مادر را به مدت 6 ماه و همچنین تغذیه تکمیلی را تا زمانی که نوزاد شما یک ساله می‌شود، توصیه می‌کند. شیر خشک برای والدینی که نمی‌توانند به کودک شیر مادر بدهند، گزینه بسیار خوبی است. همچنین در نظر داشته باشید که معرفی غذاهای جامد، در مرحله اول بیشتر به منظور عادت دادن کودک به جویدن و بلعیدن غذا است تا تامین هرگونه نیازهای تغذیه‌ای او.
هنگامی که کودک شما آماده آشنا شدن با غذاهای جامد است، غذاهای جامد را به عنوان یک «پاداش» برای او در نظر بگیرید؛ زیرا عمده کالری و مواد مغذی مورد نیاز آن‌ها همچنان از طریق شیر مادر یا شیر خشک تامین می‌شود. در نتیجه اول صبح، قبل یا بعد از غذا و قبل از خواب، به کودک شیر بدهید.
به محض اینکه کودک شما مفهوم غذا خوردن را درک کرد و به زمان صرف غذا علاقه نشان داد (این معمولا بین 6 تا 9 ماهگی اتفاق می‌افتد)، برای او یک برنامه روتین برای صبحانه، ناهار و شام در نظر بگیرید و کودکتان را هم در وعده‌های غذایی مشترک خانواده سهیم کنید.
حتی اگر کودکتان گرسنه نباشد، با داشتن روتین منظم عادت می‌کند که طبق برنامه غذا بخورد. با این حال، هرگز به کودک خود فشار نیاورید تا غذا بخورد. اگر علاقه‌ای به غذا خوردن ندارد، فقط او را از سر میز بلند کنید و به خوردن غذای خودتان ادامه بدهید.
مقدار شیر یا شیر خشک مورد نیاز روزانه کودک از 6 ماهگی تا 12 ماهگی
- تا 9 ماهگی، روزانه 500 تا 800 گرم شیر خشک، یا شیر مادر را هر 3 تا 4 ساعت یک بار به کودک خود بدهید.
- از 9 تا 12 ماهگی، روزانه 400 تا 700 گرم شیر خشک، یا شیر مادر را هر 4 تا 5 ساعت یک بار به کودک خود بدهید.
توجه به این نکته مهم است که اعداد توصیه شده در بالا، یک دستورالعمل کلی هستند. مقدار دقیق شیر مورد نیاز برای هر کودک متفاوت است. مراقبان کودک باید به نشانه‌های گرسنگی و سیری در نوزاد توجه کنند تا بتوانند تعیین کنند که به او چه مقدار غذا بدهند. علاوه بر این، انجام معاینه‌های مرتب به پزشک کودک شما کمک می‌کند تا بتواند وزن کودک شما را به طور مناسب پیگیری کند.
برنامه تغذیه برای معرفی غذاهای جامد به نوزاد به عنوان اولین غذای کودک
- در 4 تا 6 ماهگی به کودک خود 2 وعده غذا بدهید. هر وعده تقریبا معادل 2 تا 4 قاشق غذاخوری.
- در 7 تا 12 ماهگی به کودک خود 3 وعده غذا بدهید. هر وعده تقریبا به اندازه مشت کودک شما است.
همان‌طور که کودک شما به خوردن غذاهای جامد عادت می‌کند، ممکن است طی روزهایی بیشتر از شیر مادر یا شیشه شیر، به غذاهایی مثل نخودفرنگی و هویج علاقه داشته باشد و از طرف دیگر، ممکن است روزهایی پیش بیاید که دلش فقط شیر می‌خواهد. همه این اتفاقات و خواسته‌ها طبیعی است، زیرا کودک شما شروع به رشد مستقل‌تر می‌کند و غذا خوردن، یکی از راه‌های مستقل شدن است.
نکاتی در مورد معرفی غذاهای جامد به نوزاد
بعد از شیردهی، چند قاشق غذاخوری از مواد جامد را امتحان کنید تا کودک شما غذاهای جامد و شیر را با هم مصرف کند. در ابتدا، کودک شما ممکن است غذاهای جامد را رد کند یا در خوردن غذاهای جدید دچار مشکل شود. اشکالی ندارد، به تلاش خود ادامه دهید.
صبور باشید. اگر فرزند شما در حال حاضر علاقه‌ای به غذاهای جامد ندارد، شیردهی را مانند معمول ادامه دهید و چند هفته دیگر دوباره غذاهای جامد را امتحان کنید.
شیر مادر یا شیر خشک را به غلات صبحانه کودک اضافه کنید. با این حال AAP هشدار می‌دهد که غلات نوزاد را در شیشه شیر کودک خود نریزید، زیرا ممکن است باعث خفگی کودک شود.
غذاها را یکی یکی به کودک معرفی کنید و چند روز بین شروع غذای جدید صبر کنید تا بتوانید متوجه شوید که آیا کودکتان به غذای جدید واکنش ناشی از حساسیت نشان می‌دهد یا نه.
اولین غذاهای جامد کودک بر اساس سن
دورانی که فقط دادن فرنی و شیر برنج به کودکان توصیه می‌شد، گذشته است. امروزه هیچ قانون سختگیرانه‌ای برای اولین غذای کودک وجود ندارد. ارائه انواع پوره میوه‌ها، سبزیجات و گوشت‌ها به هر ترتیبی اهمیت دارد تا کودک شما به ذائقه‌های مختلف عادت کند.
این تصور که اگر ابتدا میوه‌ها را به فرزند خود معرفی کنید، به این معنی است که ذائقه کودک شما فقط به شیرینی عادت می‌کند، یک افسانه است. بنابراین با خیال راحت تمام میوه‌هایی را که ذائقه کودکتان می‌پسندد، به او بدهید.
در اینجا چند پیشنهاد وجود دارد که به شما کمک می‌کند تا تصمیم بگیرید چه غذاهای جامدی را به کودک خود بدهید.
4 تا 6 ماهگی: غلات تک دانه
سطح آهنی که در رحم مادر توسط کودک ذخیره می‌شود، پس از تولد کاهش می‌یابد و در نوزاد، در حدود 6 ماهگی به پایین‌ترین حد خود می‌رسد. به همین دلیل غلات غنی شده با آهن، یک غذای اولیه ایده‌آل برای کودک هستند. یک قاشق چای‌خوری غلات تک دانه را با 4 تا 5 قاشق چای‌خوری شیر مادر یا شیر خشک ترکیب کنید.
اگر کودکتان سرش را به نشانه «نه» تکان داد، روی خود را برگرداند یا پس از یک بار خوردن دیگر دهانش را باز نکرد، او را مجبور به ادامه غذا خوردن نکنید. اگر به نظر می‌رسد که کلا علاقه‌ای به امتحان کردن غلات ندارد، یک هفته یا بیشتر صبر کرده و سپس دوباره امتحان کنید. هنگامی که کودک شما به بلعیدن غلات آب‌دار عادت کرد، آن را با استفاده از آب یا شیر کمتر و غلات بیشتر، غلیظ کنید.
4 تا 8 ماهگی: سبزیجات، میوه‌ها و گوشت‌ها
شاید شنیده باشید که خوردن میوه‌ها قبل از سبزیجات می‌تواند باعث تمایل مادام‌العمر به غذاهای شیرین شود، اما هیچ تحقیقی برای تأیید این موضوع وجود ندارد. بنابراین این شما هستید که باید تعیین کنید کدام غذا را برای شروع معرفی غذاهای جامد به نوزاد خود در نظر می‌گیرید.
آکادمی پزشکی کودکان آمریکا معتقد است که معرفی زودهنگام غذاهای آلرژی‌زا می‌تواند کمک کند که ابتلا به آلرژی غذایی را در کودکتان کاهش دهد، به خصوص اگر فرزند شما بخاطر سابقه خانوادگی مستعد آلرژی است. در چنین شرایطی برای معرفی آلرژن‌های رایج از جمله تخم مرغ، لبنیات و بادام زمینی، با یک پزشک اطفال یا متخصص آلرژی مشورت کنید.
در این مرحله انواع سبزیجات، میوه‌ها و گوشت‌ها را به صورت پوره درآورده و به فرزند خود بدهید.
6 تا 8 ماهگی: فینگرفودهای تک ماده‌ای
چه با پوره‌ها شروع کرده باشید و چه در حال شروع غذاهای جامد با فینگر فودها باشید، بسیاری از نوزادان از تجربه تغذیه خود از سنین پایین لذت می‌برند. در این مرحله، غذای سفت و خام (مانند تکه‌های سیب یا تکه‌های هویج) را به کودک ندهید. اطمینان حاصل کنید که میوه‌ها و سبزیجاتی که به کودک خود می‌دهید، به اندازه‌ای نرم هستند که با فشار ملایم بین دو انگشت شست و سبابه له می‌شوند. برخی از نمونه‌های خوب چنین غذاهایی شامل نخودفرنگی پخته، تکه‌های کوچک موز یا آووکادو هستند.
یادتان باشد شکل غذاها برای کودکان مهم است. البته برای بچه‌های کوچک‌تر که دوست دارند غذاها را با کل دست‌هایشان بردارند، خوردن یک تکه سیب‌زمینی پوره شده بزرگ راحت‌تر از غذاهای کوچک‌تر است بنابراین برای کودکانی که تازه شروع به خوردن غذا کردند، لازم نیست به ظاهر غذا خیلی توجه کنید، بیشتر سعی کنید غذا طوری باشد که کودک بتواند راحت آن را با دست بردارد و بخورد.
همچنین تا حد ممکن نمک یا شکر را در غذای آن‌ها نریزید. بهتر است کودک شما یاد بگیرد که طعم غذاهایش را بدون سدیم یا شیرین‌کننده‌های اضافی دوست داشته باشد.
9 تا 12 ماهگی: غذاهای خرد شده، آسیاب شده یا له شده
به محض اینکه کودک شما قادر به بلعیدن و جویدن غذاها بدون حس خفه شدن شد، آن‌ها را از مرحله پوره‌ها عبور دهید. در این مرحله می‌توانید فینگرفودهای سالم را در کنار ماست، پنیر، موز و پوره سیب‌زمینی امتحان کنید. همچنین کودکان شما در این سن می‌توانند از آهن بیشتری استفاده کنند، بنابراین از گوشت‌های کاملا پخته و له شده مانند گوشت گاو، مرغ و بوقلمون در غذای آن‌ها استفاده کنید.
غذاهای جامد خطرناک برای نوزادان
خوردن مواد جامد دنیای کاملا جدیدی را به روی کودک شما باز می‌کند، اما برخی از غذاها وجود دارند که خوردن آن‌ها برای نوزادان بی‌خطر نیست. شما باید از دادن غذاهای زیر به نوزادان زیر 1 سال خودداری کنید:
عسل: عسل اگر در سن خیلی کم به کودک معرفی شود، می‌تواند باعث بوتولیسم -یک بیماری سمی جدی- شود.
شیر گاو: تا 1 سالگی فقط به کودک خود شیر مادر و یا شیر خشک بدهید. با این حال، استفاده از شیر گاو در آشپزی و یا استفاده از پنیر و ماست تهیه شده از شیر گاو بی‌خطر است.
غذاهای با خطر خفگی: در یک سال اول زندگی کودک، از دادن مواردی مثل آجیل‌ها، دانه‌ها، کشمش، آب نبات سفت، انگور، سبزیجات خام سفت، ذرت بو داده (پاپ‌کورن) به او خودداری کنید. این غذاها امکان گیر کردن در گلوی کودک و خفگی او را دارند.
نمونه برنامه معرفی غذاهای جامد به نوزاد
در اینجا یک نمونه برنامه تغذیه برای نوزادان بزرگ‌تر (۹ ماه تا ۱ سال) آورده شده است. به یاد داشته باشید که هیچ راه درست یا غلطی برای تغذیه کودک شما وجود ندارد و برنامه‌ای که شما برای کودک خود انتخاب می‌کنید، باید تا حد امکان با عادات تغذیه‌ای دیگر اعضای خانواده همسو باشد.
- 5 صبح: تغذیه با شیر مادر یا شیر خشک
- 7 صبح: صبحانه؛ نصف یک تخم‌مرغ همزده و نیمرو شده، یا سبزیجات یا میوه پوره شده
- 10 صبح: تغذیه با شیر مادر یا شیر خشک
- ناهار ظهر: کمی گوشت پخته، پوره سبزیجات یا میوه
- ساعت 3 بعد از ظهر: شیر دادن
- ساعت 5 بعد از ظهر: شام؛ کمی گوشت پخته، پوره سبزیجات یا میوه
- ساعت 7 بعد از ظهر: شیر دادن
همچنین در طول مدت اجرای این برنامه، ممکن است کودک شما در طول شب همچنان بیدار شود و شیر بخواهد.
چالش‌های شروع غذاهای جامد به نوزاد
شروع هر مرحله جدید از زندگی کودک، می‌تواند با چالش‌های خاص خود همراه باشد. معرفی غذاهای جامد به نوزاد هم یکی از مراحل حساس زندگی است که صبر و استقامت والدین و مراقبان کودک را طلب می‌کند.
در ادامه به برخی از رایج‌ترین چالش‌هایی می‌پردازیم که ممکن است در حین معرفی غذاهای جامد به نوزاد خود داشته باشید.
شروع غذاهای جامد نیازمند زمان است
مدتی طول می‌کشد تا کودک شما با احساسات جدیدی که در حین خوردن غذاهای جامد دارد، ارتباط برقرار کند. او باید با فرآیند قاشق در دست گرفتن و بردن آن به سمت دهان و همچنین تجربه بافت‌ها و طعم‌های جدید غذایی، احساس راحتی کند.
در این مرحله بیش از هر چیز لازم است که صبر داشته باشید. با گذشت زمان، کودک شما بیشتر و بیشتر غذای جامد می‌خورد. سرانجام، غذای جامد در حدود سنین 18 تا 24 ماهگی، به وعده غذایی اصلی کودک تبدیل خواهد شد.
انواع غذاها را به کودک معرفی کنید
بیشتر کودکان از امتحان کردن غذاهای جدید لذت می‌برند و شروع غذاهای جامد، زمان بسیار خوبی برای معرفی انواع اقلام غذایی مانند سبزیجات، ماهی و حتی غذاهای تند است. ارائه بسیاری از طعم‌ها و بافت‌های مختلف در اوایل، می‌تواند به جلوگیری از حساسیت‌پذیری‌های بعدی در کودک کمک کند.
برای آشفتگی آماده شوید
کودک شما احتمالاً غذا را به همه جا پرت می‌کند، به خصوص اگر در حال تمرین از شیر گرفتن کودک هستید. در این مرحله از کف خانه و آشپزخانه گرفته تا لباس‌های کودک، هر روز از غذا کثیف خواهد شد. اما بدانید که این اتفاق کاملا رایج است و لزوماً نشان‌دهنده دوست نداشتن غذا نیست. آموختن بردن غذا به دهان، نیازمند هماهنگی و تمرین است.
آب را فراموش نکنید
پزشکان کودکان توصیه می‌کنند که مقدار کمی آب را همراه با وعده‌های غذایی در حدود سن 6 ماهگی وارد برنامه غذایی کودک کنید. اضافه کردن آب از این سن می‌تواند به تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف در کودک کمک کند.
سلامت کودکان با آب ماجان
آب آشامیدنی مخصوص کودکان ماجان، اولین و تنها آب آشامیدنی مناسب شیر‌خواران و کودکان در ایران است. این نوشیدنی از گواراترین و سالم‌ترین آب موجود استفاده کرده، میزان آلودگی و مواد مضر در آن صفر است و نیازی به جوشاندن یا تصفیه ندارد. در نتیجه می‌توانید با خیال راحت این آب را در اختیار کودکان خود قرار بدهید.
مراقب حساسیت‌های غذایی باشید
چنانچه سابقه خانوادگی آلرژی غذایی دارید، هر بار فقط یک غذای جدید به فرزندتان بدهید و 3 یا 4 روز صبر کنید تا غذای دیگری را امتحان کنید. این کار، تشخیص دقیق آلرژی را آسان‌تر می‌کند.
مراقب علائم واکنش آلرژیک یا عدم تحمل مانند بثورات پوستی، کهیر، خس‌خس سینه، مشکل در تنفس، استفراغ، نفخ، اسهال یا خون در مدفوع باشید. اگر متوجه هر یک از این علائم شدید (ممکن است چند دقیقه یا چند روز طول بکشد تا ظاهر شوند) با پزشک کودک خود تماس بگیرید و اگر این نشانه‌ها جدی به نظر می‌رسند، به اورژانس مراجعه کنید.
تغییر در مدفوع کودک، پس از شروع معرفی غذاهای جامد به نوزاد
هنگامی که کودک شروع به خوردن غذاهای جامد می‌کند، ممکن است متوجه تغییراتی در رنگ و قوام مدفوع کودک خود شوید. در این حالت، معمولا مدفوع او غلیظ‌تر می‌شود و ممکن است رنگ غذاهایی را که کودک می‌خورد، به خود بگیرد. شروع خوردن غذاهای جامد، احتمال یبوست را نیز افزایش می‌دهد. بنابراین در این مدت مراقب مایعات مصرفی فرزندتان باشید.
اگر دفعات شیردهی ناگهان کم شود، ممکن است کودک شما مایعات کافی دریافت نکند و به یبوست در او منجر شود. در نتیجه این فرآیند را آرام و آهسته طی کنید.
نتیجه‌گیری
معرفی غذاهای جامد به نوزاد، مرحله‌ای اساسی در رشد کودک شماست. شروع این مرحله و طی کردن آن، نیاز به صبر و دقت مراقبان کودک دارد تا نوزاد شما بتواند به تدریج با غذاها و طعم‌های متفاوت آشنا شده و ذائقه غذایی خود را شکل دهد.